Historia

Co to jest Laboratorium Dramatu?

Laboratorium Dramatu to projekt o charakterze eksperymentalno-edukacyjnym powstały w 2003 roku w Warszawie przy Teatrze Narodowym, następnie działający pod egidą Towarzystwa Autorów Teatralnych, zrzeszającym dramaturgów młodego i średniego pokolenia m.in.: Tomasz Łubieńskiego, Marek Koterskiego, Feliksa Falka, Władysława Zawistowskiego, Andrzeja Saramonowicza, Marka Pruchniewskiego, Annę Burzyńską i Pawła Jurka; potem „Sztuka Dialogu” – Fundacji Tadeusza Słobodzianka na Rzecz Rozwoju Teatru i Dramatu, obecnie funkcjonujący w Teatrze Na Woli im. Tadeusza Łomnickiego.
Jego celem jest rozwijanie i propagowanie dramaturgii jako podstawy współczesnego teatru. Spełnia funkcję zarówno teatru, placówki badawczej, jak i ośrodka edukacji, który wykorzystuje dramat jako medium do budowania społecznego dialogu.
Laboratorium Dramatu realizuje swoje zadania poprzez:
•    pozyskiwanie i omawianie nowych dramatów,
•    organizowanie warsztatów i kursów dramatopisarskich,
•    organizowanie współpracy dramatopisarzy z reżyserami,
•    stworzenie warunków do praktycznego testowania dramatów w próbach teatralnych,
•    opiekę dramaturgiczną nad nowymi dramatami w procesie ich scenicznej realizacji,
•    publiczne pokazy realizacji scenicznych nowych polskich dramatów.
•    organizowanie publicznych dyskusji i spotkań poświęconych polskiemu dramatowi współczesnemu,
•    publikację informacji o działalności Laboratorium Dramatu w sieci Internet,
•    współpracę z zagranicznymi ośrodkami zajmującymi się promocją i inspiracją dramaturgii współczesnej na świecie.

Model niemiecki czy anglosaski?

Na świecie dominują dzisiaj dwa modele uprawiania teatru: niemiecki i anglosaski.
W niemieckim modelu teatru dominuje inscenizator-dyktator, który przy pomocy teoretyka teatru zwanego „dramaturgiem” dokonuje dekonstrukcji struktury dramaturgicznej tekstu albo sklejając fragmenty różnych dzieł, skeczy i improwizacji zwanych „postdramaturgią” exemplifikuje tezy ideologiczne w duchu doraźnej krytyki społeczno-politycznej. Paradoks teatru niemieckiego polega jednak na tym, że model ten, w którym mieszczański widz oczyszcza się ze swoich społecznych i politycznych frustracji, jest bardzo drogi w utrzymaniu ze względu na zaangażowanie weń wielkich zespołow ludzkich, coraz bardziej skomplikowanej maszynerii i technik multimedialnych; i przez to coraz bardziej nieefektywny w utrzymaniu, choć bez watpienia przynosi imponujący efekt w postaci propagandy i PR.
Przeciwieństwem modelu niemieckiego jest model angielski oparty na dopływie nowej dramaturgii i doskonałym aktorstwie. Zaplecze teatru angielskiego opiera się na systemie kształcenia i wyławiania talentów dramatopisarskich. Dramatopisarstwa młodzi Anglicy uczą się zarówno na uniwersytetach jak i w licznych studiach dramaturgicznych zorganizowanych przy teatrach.
Nowy dramat w krajach anglojęzycznych jest nie tylko podstawą teatru, ale również rozwoju intelektualnego i społecznego młodego człowieka. Konstrukcja, umiejętność operowania gatunkami teatralnymi i konwencjami, błyskotliwy dialog, wymyślanie wciąż nowych historii, które każde pokolenie dostarcza swoim rówieśnikom jako tematów do przemyśleń, w rzeczywistości buduje świadomość młodego pokolenia. Jest to także model bardziej ekonomiczny, skuteczniejszy, będący prawdziwym motorem trwania teatru nawet tam, gdzie jego większość skomercjalizowała się, bądź w XIX i XX-wiecznej formie mieszczańskich molochów przestała istnieć. Nie mówiąc już o tym, ze dramat anglojęzyczny obecnie stanowi większość sztuk w repertuarach teatrów środka na całym świecie.
Nie lekceważąc doświadczeń inscenizacyjnych teatru niemieckiego, jego eksperymentów z przestrzenią teatralną i wzbogacaniem teatralnych form, doświadczenie teatru anglojęzycznego wydaje się być bliższe i skuteczniejsze w czasach, w których żyjemy.

Metoda Laboratorium Dramatu

Metoda Laboratorium Dramatu polega na współpracy dramaturgów, reżyserów, scenografów, aktorów i teoretyków w procesie kształtowania utworu dramatycznego oraz na nieustannej konfrontacji pracy nad tekstem dramatycznym z praktyką teatru. Metoda może być stosowana zarówno w odniesieniu do nowo powstających utworów jak i do interpretacji klasyki polskiej i obcej.
W informatyce metodę tę nazywa się „otwarciem kodu źródłowego” czy „otwarciem źródeł” i polega ona na tym, że twórcy oprogramowania nie uznają go za dzieło zamknięte, lecz umożliwiają każdemu użytkownikowi pracę nad jego modyfikacją. Zabieg ten przyniósł rewolucję w doskonaleniu software’u.
Ta sama zasada open source zastosowana do udoskonalania tekstów dramatycznych była stosowana u zarania dramaturgii nowożytnej, zwłaszcza w epoce elżbietańskiej czy „złotego wieku” hiszpańskiego, później zarzucona z powodu wzrastającej roli praw autorskich, dzielenia kompetencji i komercjalizacji sztuki teatralnej. Metoda Laboratorium Dramatu scala więc pierwotne wzorce ze współczesnym duchem filozofii otwarcia i współuczestnictwa.
W przypadku pracy nad nowo powstającym dramatem, głównym elementem metody jest stopienie procesu pisania dramatu z jego sceniczną realizacją, czyli testowania tekstu na scenie od pierwszej, szkicowej wersji, poprzez kolejne, aż do ostatecznej. Zderzenie pracy autora z pracą zespołu daje na końcu pełnowartościowe widowisko teatralne.
Proces dzieli się więc na siedem etapów:
•    Praca z dramaturgiem 
Etap ten obejmuje m.in. pozyskiwanie i lekturę nowych dramatów, dyskusje i spotkania z dramatopisarzami, warsztaty i kursy dramatopisarskie. Celem tego etapu jest wybór dramatu do głośnej lektury na zamkniętej próbie czytanej z udziałem reżyserów i dramaturgów.
•    Zamknięte próby czytane z udziałem dramaturgów i reżyserów
Dramat zostaje skierowany do czytania, które przygotowuje autor z udziałem innych dramaturgów i reżyserów, następnie odbywa się dyskusja w toku której analizuje się błędy dramaturgiczne i proponuje rozmaite ich rozwiązania. Celem tego etapu jest doprowadzenie do spotkania między dramatopisarzem i zainteresowanym jego dramatem reżyserem, i przygotowanie dramatu do aktorskich prób czytanych.
•    Otwarte próby czytane z udziałem aktorów oraz specjalistów
Dramat zostaje skierowany do czytania, które przygotowuje reżyser i wybrani przez niego aktorzy. Czytanie jest zamknięte dla publiczności. Uczestniczą w nim współpracujący z LD dramaturdzy, reżyserzy i aktorzy oraz specjaliści z rozmaitych dziedzin pokrewnych z tematem i formą utworu. Celem dyskusji jest dalsza, bardziej szczegółowa analiza dramatu, jego uwarunkowań oraz błędów.
•    Improwizacje
Reżyserzy wraz z aktorami przygotowują improwizacje dotyczące wybranych tematów ze sztuki. Celem improwizacji jest inspiracja do poszukiwania rozwiązań dramaturgicznych: konstrukcji scen i postaci, analiza przestrzeni dramatu, etc. Improwizacje wykraczają poza warstwę anegdotyczną czytanego dramatu i są pomyślane jako test na sceniczność sytuacji, które zostały podczas analizy tekstu określone, jednak na zasadzie odnalezienia ich ekwiwalentów w dowolnych konfiguracjach. W wyniku tych poszukiwań podczas improwizacji powstają minidramaty podejmujące problemy pojawiające się w analizowanym grupowo dramacie, lecz uogólniające je lub przenoszące na inne warunki. W pokazach i następnie dyskusjach biorą udział współpracujący z LD dramaturdzy, reżyserzy, aktorzy i teoretycy. Improwizacje niezależnie od swoich funkcji pomocniczych przy analizie dramatów mogą być inspiracją dla dramaturgów do powstawania nowych utworów scenicznych.
•    Próby czytane
Podczas tego etapu dramaturg wspólnie z zespołem aktorskim kierowanym przez reżysera analizuje tekst, bierze udział w dyskusji i dokonuje poprawek. Dramaturg uczestniczy w rozmowach reżysera ze scenografem, kompozytorem czy choreografem, jednakże decyzja ostateczna co do wszelkich ustaleń należy do reżysera.
•    Próby sytuacyjne
Dramaturg nie bierze bezpośredniego udziału próbach sytuacyjnych, które prowadzone są przez reżysera i zespół aktorów z zastosowaniem niezbędnych elementów scenograficznych, muzycznych i choreograficznych. Jednakże w wypadku, kiedy jakieś elementy dramatu się na tym etapie nie sprawdziły, w LD obowiązuje zasada, że nie są one zmieniane bez udziału autora. Etap ten zamyka zamknięta próba, w której biorą udział wszyscy współpracownicy, a następnie dyskusja
•    Przedstawienie i eksploatacja
Końcowym etapem jest konfrontacja gotowego przedstawienia z publicznością (5-10 razy), analizowanie przez dramaturga wspólnie z reżyserem reakcji widzów, udział w dyskusjach i otwartych spotkaniach z widzami.
Praca nad nowymi przekładami, transkrypcjami, parafrazami etc. posiada cechy zbliżone do pracy nad nowymi dramatami. Analiza tekstu oparta jest na wszystkich dostępnych tłumaczeniach i na lekturze oryginału. W wyniku zderzenia tekstu oryginalnego, jego znaczeń odczytanych przez tłumaczy i znaczeń, które wynikają z dyskusji podczas warsztatów czy improwizacji na wynikłe z tych dyskusji tematy, powstaje nowe tłumaczenie albo inna jego forma: swobodny przekład, transpozycja, własna sztuka inspirowana tekstem dramatu klasycznego.
W podobny sposób można pracować nad adaptacją teatralną prozy, literatury faktu jak też innych form literackich.

Dorobek Laboratorium Dramatu

1.    Ok. 300 edycji czytań w Laboratorium Dramatu

W tym m.in.:
•    Ok. 90 czytań zamknięte nowych polskich sztuk
•    Ok. 112czytań otwartych nowych polskich sztuk
•    26 czytań z cyklu „Lektury Lektora”
•    12 czytań z cyklu „Stwarzanie światów”
•    8 czytań z cyklu „Potępieni za wiarę”
•    25 czytań z cyklu „Toksyczna rodzina antyczna“
−    „ Labdakidzi” – 5
−    „ Atrydzi ” – 12
−    „ Heroiny ” – 8
•    19 czytań z cyklu „ Ogród Księgi”
•    10 czytań z cyklu „Wokół ognia”
•    5 czytań z cyklu „ Zapomniane w baśni”
•    7 czytań z cyklu „Maska Jezus”
Wzięło w nich udział ok. 90 reżyserów, 70 dramatopisarzy, 1000 aktorów i 100 uczonych z rozmaitych dziedzin humanistycznych.

2.    Ok. 22 wykładów naukowych i popularno-naukowych w trzech cyklach:
•    Intellectus est lumen
1.    „Dramat uchodźców: sztuki i teatr izraelskiego dramatopisarza Hanocha Levina” wykład dr Vardy Fish
2.   „Hiszpańskie pieniądze. Powstanie teatru zawodowego w Hiszpanii w XVII wieku w kontekście podboju Ameryki” wykład dr Leszka Białego
3.    „Ciało męskie u Sienkiewicza w perspektywie środkowoeuropejskiej” wykład prof. Leonarda Neugera
4.   „Czego państwo narodowe potrzebuje?” wykład prof. Ireny Grudzińskiej-Gross
•    Psychologia fatum:
5.    „Ideologie i archetypy” wykład dr Zenona Waldemara Dudka
6.    „Ścieżka wojownika” wykład dr Jerzego Tomasza Bąbla
7.   „Idea transformacji” wykład dr Andrzeja Kuźmickiego
8.   „Matka pochłaniająca” wykład dr Zenona Waldemara Dudka
9.   „Eksterminacja chorych psychicznie” wykład dr Tadeusza Nasierowskiego
10.   „Katharsis” wykład prof. Cezarego Wodzińskiego
11.    „Mit życiowy według psychologii procesu” wykład dr Bogny Szymkiewicz
12.   „Święty król” wykład dr Jerzego Tomasza Bąbla
13.   „Archetyp zbawiciela” wykład dr. Zenona Waldemara Dudka
14.   „Archetypy islamu” wykład prof. Ewy Machut-Mendecka
15.   „Tradycja europejska przedchrześcijańska” wykład dr Jerzego Tomasza Bąbla
16.   „Sokrates, Budda i Jezus: od mitu do autorytetu” wykład dr. Jacka Sieradzana
17.   „Taniec z nieświadomością” wykład prof. Czesława Dziekanowskiego
18.    „Wielkie sny” wykład dr Zenona Waldemara Dudka
19.   „Wola i opętanie” wykład dr Tomasza Olchanowskiego
•    Numinosum:
20.   „Psychologia numinosum” wykład dr Zenona Waldemara Dudka
21.   „Cywilizacja bez inicjacji” wykład dr Tomasza Olchanowskiego.

Wszystkie wykłady i dyskusje zostały nagrane, spisane i umieszczone na stronie internetowej Laboratorium Dramatu.

3.    6 warsztatów „Sztuka Dialogu”
•    2003 – Sztuka Dialogu nad Wigrami – warsztat poświecony dramatowi współczesnemu (udział wzięło 10 młodych dramaturgów i 10 młodych reżyserów)
•    2004 – Sztuka Dialogu nad Wigrami – warsztat poświecony dramatowi współczesnemu (udział wzięło 10 młodych dramaturgów i 9 młodych reżyserów
•    2005 – Sztuka Dialogu nad Wigrami – warsztat poświecony dramatowi współczesnemu (udział wzięło 8 młodych dramaturgów, 9 młodych reżyserów, 27 młodych aktorów i 7 wolontariuszy)
•    2006 – Sztuka Dialogu z Szekspirem – warsztat nowoczesnej analizie dramaturgii Shakespeare’a (wzięło w nim udział 29 młodych aktorów, 8 młodych reżyserów, 6 młodych dramaturgów i 8 wolontariuszy)
•   2007 – Sztuka Dialogu w Lublinie – warsztat poświecony relacjom polsko-żydowskim (wzięło w nim udział 27 młodych aktorów, 8 młodych reżyserów, 7 młodych dramaturgów i 10 wolontariuszy)
•   2009 – Sztuka Dialogu z Historią: Kroniki Królewskie Wigry 2009 – warsztat poświęcony królom polskim ze szczególnym uwzględnieniem Piastów i Jagiellonów (wzięło w nim udział 28 młodych aktorów, 9 młodych reżyserów, 9 młodych dramaturgów i 10 wolontariuszy)
•    2010 – Sztuka Dialogu z Kościołem – warsztat poświęcony historii i teraźniejszości polskiego kościoła katolickiego (wzięło w nim udział 27 młodych aktorów, 10 młodych reżyserów, 9 młodych dramaturgów i 10 wolontariuszy).

5.    Ponad 30 zrealizowanych projektów:
1.   T. Man „111” w reż. R. Klijnstry w repertuarze Teatru Narodowego, następnie na Scenie Przodownik
2.   M. Modzelewski „Koronacja” w reż. Ł. Kosa w repertuarze Teatru Narodowego, następnie na Scenie Przodownik
3.    R. Bolesto „147 dni” w reż. K. Rekowskiego w repertuarze Teatru Powszechnego w Warszawie
4.   J. Owsianko „Tiramisu” w reż. A. Figury w teatrze Studio Buffo, następnie na Scenie Przodownik, następnie w Teatrze na Woli.
5.   P. Jurek „Urojenia” w reż. K. Rekowskiego w Le Madame, następnie na Scenie Przodownik
6.   M. Fertacz „Absynt” w reż. A. Figury na Scenie Przodownik
7.    J. Papis „Sztuka mięsa” w reż. K. Jaworskiego na Scenie Przodownik
8.    D. Łukasińska „Agata szuka pracy” w reż. K. Rekowskiego w teatrze Studio Buffo, następnie na Scenie Przodownik
9.   R. Bolesto „O Matko i Córko!” w reż. B. Podbielskiej na Scenie Przodownik
10.   T. Słobodzianek „Malambo” w reż. O. Spišáka na Scenie Przodownik, następnie w Teatrze na Woli
11.    T. Kaczmarek „Matka cierpiąca” w reż. E. Pietrowiak w na Scenie Przodownik
12.   M. Sikorska-Miszczuk „Szajba” w reż. A. Trojanowskiej na Scenie Przodownik
13.   E. Chowaniec „Gardenia” w reż. A. Figury na Scenie Przodownik
14.    J. Abramow-Newerly „Maestro” w reż. A. Smolar na Scenie Przodownik
15.   P. Rowicki „Przylgnięcie” w reż. A. Figury na Scenie Przodownik
16.   M. Walczak „Biedny Ja, Suka i Jej Nowy Koleś” w reż. P. Jędrzejasa na Scenie Przodownik
17.    P. Dehnel „Tango Laboratorium” w reż. M. Górnickiej na Scenie Przodownik
18.    C. Cyberski „Obcy Król” w reż. A. Figury na Scenie Przodownik
19.    Z. Rudzka „Cukier Stanik” w reż. G. Gietzkiego na Scenie Przodownik
20.    T. Słobodzianek „Nasza klasa” w reż. O. Spišáka w Teatrze na Woli
21.    K. Kaczor „Najpiękniejsza piosenka…” w reż. M. Kwiecień na Scenie Przodownik
22.   A. Urbański „Luna” w rez. A. Urbańskiego w na Scenie Przodownik
23.    M. Prześluga „Stephenie Moles” w reż. K. Kowalskiego na Scenie Przodownik
24.    M. Walczak „Rekonstruktor” w reż. Michała Walczaka na Scenie Przodownik
25.   A. Wojnarowska „Ismena” w reż. J. Denejko na Scenie Przodownik
26.   M. Marciniak „Medea” w reż. E. Marciniak na Scenie Przodownik
27.    M. Walczak „Amazonia” w reż. A. Glińskiej na w Teatrze na Woli
28.   T. Man „Sex Machine” w reż. A. Nalepy na Scenie Przodownik
29.   P. Rowicki „Baden Baden” w reż. A. Figury na Scenie Przodownik
30.   Sz. Bogacz „Allegro Moderato” w reż. K. Rekowskiego na Scenie Przodownik
31.   A. Margolis-Edelman „Ala z elementarza” w reż. A. Glińskiej na Scenie Przodownik


Ponad 40 innych sztuk, które przeszły przez czytania w LD, miały swoje prapremiery w Szczecinie, Zielonej Górze, Wałbrzychu, Legnicy, Radomiu, Krakowie, Poznaniu, Wrocławiu, Warszawie, w tym trzy w Narodowym Starym Teatrze.


6.   Pięć Przeglądów Laboratorium Dramatu, podczas których pokazano publiczności w sumie ponad 20 projektów.

Przeglądy spotkały się z dużym zainteresowaniem publiczności (po pokazach odbywały się dyskusje z udziałem widzów, prowadzone m.in. przez moderatorów z dziedziny psychologii, socjologii, polityki, filozofii, teologii, etc).

7.    Najważniejsze nagrody:
•    Nagroda na Festiwalu Dramaturgii Współczesnej „Rzeczywistość Przedstawiona“ w Zabrzu (2004) dla Łukasza Kosa za reżyserię spektaklu „Koronacja“ Marka Modzelewskiego.
•    Nagroda na Festiwalu Dramaturgii Współczesnej „Rzeczywistość Przedstawiona“ Zabrze 2004 dla Gabrieli Muskały za rolę Żonę w spektaklu „Koronacja“ Marka Modzelewskiego.
•    II nagroda na Festiwalu Polskich Sztuk Współczesnych Raport Gdynia 2006 dla „Absyntu“ Magdy Fertacz w reż. Aldony Figury
•    Perła Sąsiadów na Festiwalu Teatrów Europy Środkowej Sąsiedzi 2007 dla Matyldy Paszczenko za rolę Karoliny w „Absyncie“ Magdaleny Fertacz w reż. Aldony Figury
•    Kaliskie Spotkania Teatralne 2007 – nagrody aktorskie dla Marii Maj i Zdzisława Wardejna w „Absyncie“ Magdy Fertacz w reż. Aldony Figury
•    Nagroda Dramaturgów na Targach Nowej Dramaturgii w Radomiu w 2007 dla Aldony Figury za reżyserię „Absyntu” Magdy Fertacz
•    Wyróżnienie dla Laboratorium Dramatu w Konkursie Pro Publico Bono w kategorii Edukacja 2007.
•    Perła Sąsiadów na Festiwalu Teatrów Europy Środkowej Sąsiedzi Lublin 2008 za spektakl „Malambo“ Tadeusz Słobodzianka reż. Ondreja Spišáka
•    XIII Ogólnopolski Konkurs na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej – wyróżnienie dla Ondreja Spišáka za reżyserię spektaklu „Kowal Malambo“
•    XIII Ogólnopolski Konkurs na Wystawienie Polskiej Sztuki Współczesnej – wyróżnienie dla Izabeli Dąbrowskiej za rolę Fifi reżyserię spektaklu „Kowal Malambo“
•    Nagroda Literacka Nike 2010 za najlepszą ksiżkę roku dla Tadeusza Słobodzianka za dramat „Nasza klasa“
•    Nagroda dla najlepszego przedstawienia na Międzynarodowym Festiwalu Sztuk Przyjemnych i Nieprzyjemnych Łódź 2011 dla „Naszej klasy“
•    Kaliskie Spotkania Teatralne 2011 – wyróżnienia aktorskie dla Izabeli Dąbrowskiej i Karola Wróblewskiego w „Naszej klasie“.
•    Grand Prix na Ogólnopolskim Przeglądzie Monodramu Współczesnego dla monodramu „Medea” Magdaleny Marciniak w reżyserii Eweliny Marciniak w wykonaniu Julii Wyszyńskiej.
•    II nagroda na Ogólnopolskim Przeglądzie Monodramu Współczesnego dla monodramu „Stephanie Moles dziś rano zabiła swojego męża, a potem odpiłowała mu prawą dłoń” Maliny Prześlugi w reżyserii Kuby Kowalskiego w wykonaniu Anny Smołowik.
•    Nagroda Feliksa Warszawskiego 2011 za najlepszą reżyserię dla Ondreja Spišáka – realizację spektaklu „Nasza klasa”
•    Nagroda Feliksa Warszawskiego 2011 za najlepszą drugoplanową rolę męską dla Łukasza Lewandowskiego w spektaklu „Amazonia” Michała Walczaka w reż. Agnieszki Glińskiej.